Het gezegde ‘Ouwe koeien uit de sloot halen’ heeft als oorspronkelijke achtergrond het letterlijke opvissen van kadavers van verdronken koeien en –in het vlaams- ook van paarden in soortgelijke omstandigheden, uit sloten. De letterlijke betekenis is inmiddels –als gevolg van een chronisch gebrek aan koeien- en paardenkadavers in sloten teloor gegaan en de recentere versie heeft meer als betekenis gekregen, het oprakelen van gebeurtenissen die al, meestal, lang geleden zijn voor gevallen. Dat is dan ook het doel van deze en eigenlijk alle Old Cows verhalen.
Maar kun je in de rubriek Old Cows ook nog onderwerpen ‘uit de sloot’ halen die al meerdere keren hun opwachting hebben gemaakt in dezelfde of een soortgelijke rubriek?
Ja hoor, rustig!
Het is al best lang geleden dat ‘Hoks ? Nee … doe toch maar Timmermans! Of … toch maar weer Hoks!’ (Klik op deze tekst om naar dat verhaal over te schakelen) als titel boven een verhaal werd vermeld. Het oorspronkelijke verhaal werd in maart 2011 samen gesteld en, via een ander medium, aan de publiciteit getoond. En wàt voor een artikel was dat, zeg.
Gevolg gevend aan de wettelijke bepaling dat je de geboorte van een en elk kind binnen maximaal drie dagen, direct volgend op de dag van de geboorte, op het gemeentehuis van de gemeente waar je woonde, moest melden en laten registreren, vervoegde zich in 1831, 1834 en 1837 een vader zich aldaar in Dreumel en liet de respectievelijke geboorten vast leggen van:
17 November 1831
1 Februari 1834
28 Maart 1837
Willem ‘Hoks’ –van beroep timmerman- was die vader. Maar wat valt uitermate op als we zijn eigen Dreumelse doopakte eens onder de loupe nemen. Hij werd gedoopt op 16 februari 1777:
Zijn ouders waren Henrici Wilmse TIMMERMANS en Catharina de Bijl. Ambtelijke dwalingen zijn van alle tijden, maar van een verschrijving lijkt hier toch geen sprake te zijn. Eerder dan die van de gemeentelijk Dreumelse secretaris die op de drie hierboven genoemde geboorteakten van de ‘Hoks’ kinderen een foutieve achternaam van de vader noteerde. En naar grote waarschijnlijkheid in diens ogen ook nog geen eens fout, want hij kende de aangever immers al vele jaren alleen maar als meneer Hoks.
Willem Timmermans/Hoks groeit op en ging op 20 januari 1804 in ondertrouw met Annamie Rosse. En trouwde met haar op (bron: Maas & Waal Familieboek) op 7 februari 1804.
Met als geregistreerde achternaam …Hoks!
Zoals te doen gebruikelijk, toen en nu, werd naast de dagelijkse broodwinningsbeslommeringen, ook geregeld stil gestaan en mogelijk nog wel geregelder gelegen bij de zekerstelling van een veeltallig nageslacht en werden uit dit huwelijk tenminste 7 kinderen geboren:
» Op 8 maart 1805 gedoopt: Henricus Joannes Hoks. Hij trouwt op 31 oktober 1834 met Antonia Vink.
Ouders van de bruidegom: Willem Hoks –van beroep timmerman- & dan (trouwdatum 1834) wijlen Anna Maria Rossen.
» Op 16 september 1806 wordt Joannes Lambertus Hoks gedoopt:
Zijn ouders waren Wilhelmi Hoks en Anna Maria Rossen
» Het derde kind, Catharina Haks, wordt op 16 juni 1808 gedoopt, te Dreumel.
Haar ouders zijn Wilhelmi Haks en Anna Maria Rossen:
» Lambertus Haks wordt op 11-08-1810 gedoopt te Dreumel.
Wilhelmi Haks heet zijn vader en zijn moeder Anna Maria Rossen.
» Op 11 november 1812 wordt Pierre Hoks geboren. Aangever (we waren toen landelijk nog Franse onderdanen) was Guillaume Hoks. Van beroep ‘Charpentier’.
(Alhoewel het West Maal en Waalse Familieboek vermoedt dat Pierre is overleden te Dreumel vóór 17 juli 1817 is dat niet waar. Er werd althans geen Dreumelse akte van opgesteld).
» Johannis Hokx wordt op 25 mei 1814 geboren:
Zijn vader heet op deze akte Willem Hokx en zijn moeder, wiens naam gelukkig nauwelijks aan veranderingen onderhevig was, heet nog steeds Anna Maria Rossen.
» Een tenslotte, althans wat de gezamenlijk verwekte en voortgebrachte kinderen betreft van Willem eigenlijk-Timmermans, maar op deze akten Hoks & Haks & Hokx en mevrouw Anna Maria Rossen, wordt op 17 juli 1817 Peter Hoks geboren:
Ouders van de bruidegom: Willem Hoks –van beroep timmerman- en Maria Rossen.
Hun moeder, wiens voor- en achternamen vrijwel zonder dwalingen correct gehandhaafd werd op alle akten, Anna Maria Rossen, overleed op 21 februari 1818, te Dreumel:
Willem 'Hoks' en kinderen zitten ogenschijnlijk best lang bij de pakken neer, alhoewel dat toch erg slecht is voor de broodwinning. Eerstgenoemde hertrouwt pas dik vier jaar later met Josina van Oijen. Josina was toen overigens al weduwe van haar eerste echtgenoot, Arnoldus Arts. Zij trouwt met Aart Arts op 19 februari 1816. Drie jaar later, op 27 september 1819, overlijdt hij. Arnoldus Arts dus:
In zoverre we de geboorteakten kunnen geloven die in het Dreumelse gemeentehuis werden opgesteld, is het huwelijk Arts-van Oijen niet geheel kinderloos gebleven.
1) Arnolda Arts werd als eerste in Dreumel geboren kind geboren op 22 januari 1817. En …
2) …twee jaar later, op 17 februari 1819, volgt Johannes Arts.
Josina van Oijen –weduwe en moeder van zodoende minstens twee kinderen en dan 30 jaar jong- besluit 3 jaar na het overlijden van Arnoldus (Aart) Arts, om op 5 oktober 1822 met Willem Hoks / Haks / Hokx / Timmermans te trouwen:
Edoch, aanschouwt de naamsverandering. Op deze trouwakte heet ons aller Willem ineens-niet meer-Hoks/Haks/Hokx, maar plots Willem Timmermans, van beroep … timmerman. Gedoopt als Timmermans in 1777, verschijnt 45 jaar later zijn ware achternaam weer ten tonele. En kinderen volgen al ras.
» Als eerste kind wordt op 2 maart 1823 (5 maanden na het huwelijk van haar ouders) Anna Maria Timmermans geboren:
Vader en aangever : Willem Timmermans, van beroep timmerman. Moeder : Josina van Oijen.
» Het tweede kind volgt al snel. Arnolda Timmermans, geboren op 14 september 1824:
Vader en aangever : Willem Timmermans, van beroep timmerman. Moeder : Josina van Oijen.
Met in gedachten de drie kinderen ‘Hoks’ die in 1831, 1834 en 1837 nog uit dit huwelijk worden geboren (zie begin van dit verhaal), zou je mogen veronderstellen dat er tussen het voor zover nu bekende ‘laatst’ geboren Timmermans-kind (in 1824) en het eerste Hoks-kind (in 1831) nog andere kinderen werden geboren in de tussenliggende 7 jaren.
Maar ja, als je al wilt gaan zoeken, moet je dan zoeken op Haks, Hokx, Hoks of Timmermans? Wellicht dan toch maar beter speuren met 'Oijen' als zoektekst.
Met die laatste zoekopdracht en met de gegevens uit het Maas en Waals Familieboek worden in eerste instantie de al genoemde Timmermans kinderen als resultaat opgehoest.
» Maar ook ... Johannes Timmermans, die op 1 oktober 1826 wordt geboren:
» En ... ook nog Jan Timmermans, die op 4 februari 1915 overlijdt, zijnde dan 80 jaar volgens (bron: WieWasWie!). Geboren 1915 minus 80 jaren = 1835. Het vinden van deze overlijdensakte levert geen groot probleem op …
… maar opmerkelijk is dat Jan Timmermans op deze akte toch al wel de mooie leeftijd van 86 had bereikt voor er een eind aan zijn lange leven kwam. Zijn ouders Willem Timmermans en Josina van Oijen. Toch maar gezocht dan op 1915 minus 86 = 1829 en zijn geboorte blijkt, na slechts even langer zoeken, toch 6 oktober 1828 te zijn geweest:
Vader en aangever : Willem Timmermans, van beroep timmerman. Moeder : Josina van Oijen.
De zoekopdracht ... vindt kinderen met als vader Hoks en moeder van Oijen… levert wel kinderen van vaders Hoks op, maar geen –vaders- die met Josina van Oijen zijn getrouwd. Met uitzondering dan van de drie al genoemde bovenaan dit verhaal.
Obstakels om te kunnen trouwen kunnen vaak worden terug geleid naar afgedwaalde burgerlijken stand secretarissen, die voor- of achternamen, of beide, verkeerd noteerden op (als het eindelijk opgemerkt wordt) meestal erg lang geleden opgestelde akten. Waarvan trouwlustigen zelden of niet weet hebben, tot ze ter voorbereiding van een juiste registratie van hun voor genomen huwelijk allerlei documentatie moeten verzamelen om toestemming te verkrijgen voor hun huwelijk. En dàn pas de onregelmatigheden van soms tientallen jaren her ontdekt worden. Zo ook bij de ‘Hoksen’ die wilden trouwen. Uiteindelijk kwamen ze er achter dat hun vader eigenlijk met de achternaam Timmermans was geboren en mogelijk een soort bijnaam had op gegeven tijdens het aangeven vlak na de geboorte van een aantal van zijn kinderen.
En wellicht had hij helemaal niet eens iets opgegeven en had Dreumels gemeentelijk secretaris die bijnaam als zijn werkelijke achternaam beschouwd en die dus zonder daar verder navraag over te doen genoteerd op ten minste drie geboorteakten. De handmatig toegevoegde tekst die op alle akten werd vermeld, als zouden akten, voorafgaand aan ondertekening, allemaal hardop voor gelezen worden, wordt hiermee geheel onderuit gehaald overigens. Maar de 'Hoks'-kinderen moesten wel naar Nijmegen om daar hun namen te kunnen laten veranderen. Hetgeen slechts door toedoen en tussenkomst van een arrondissements rechtbank wettelijk zou kunnen worden gelegaliseerd.
Hoeveel moeite, ergernissen, problemen, teleurstellingen, energie en vooral tijd het de betrokkenen heeft gekost om alle relevante documenten te verzamelen … en om vervolgens deze aan te kunnen bieden aan de rechtbank te Nijmegen … en om zich daar persoonlijk naartoe te begeven op 30 juli 1849 … je kunt er geen enkele realistische slag naar slaan.
De feitelijke afstand tussen Dreumel en Nijmegen zal in al die inmiddels verlopen 167 jaren –terug tellend vanaf 2016- niet aanzienlijk veranderd zijn. Ongeveer een slordige 35 kilometers slechts. Maar …
- De loop-fiets was al wel uit gevonden, maar het is zeer twijfelachtig dat een dezer nog-steeds-Hoks kinderen of hun ouders daarover beschikten. En loopfietsen waren ook niet geschikt om meer dan alleen jezelf mee te kunnen verplaatsen. Nog afgezien van dat zo’n loopfiets ruwweg een 20 kilo woog en een effectieve stuurinrichting ontbeerde.
- De eerste spoorwegverbinding kwam in 1839 tot stand … tussen Amsterdam en Haarlem. In 1865 (bron http://www.spoorweggeschiedenis.nl/tb1880.htm ) wordt voor het eerst Nijmegen genoemd in de historie van de Nederlandse Spoorwegen … tussen Nijmegen en Groesbeek.
- Om over auto’s nog veel meer te zwijgen. De eerste, van Carl Benz, werd uitgevonden in 1885.
- Blijven over scheepsvaart en/of paard en wagen. Met enige zekerheid valt ook daarover weinig waarheidsgetrouws te rapporteren, maar aan te nemen is dat de rechtbankgangers gebruik hebben gemaakt van paard en wagen. En mogelijk het gezelschap van een ervaren koetsier, want hoe wist je anders waar je naartoe moest en Nijmegen lag? Koetsen, danwel paarden en wagens, waren uiteraard al heel lang, ook om passagiers te vervoeren:
Bron: http://www.weyerman.nl/10689/file-bij-het-binnenhof/. De prent heeft als titel ‘Plechtige Installatie van zijne doorluchtige Hoogheid Prins Willem de V tot Erfstadhouder over de Unie in ’s Gravenhage, den 8 Maart 1766’. De stadhouder was 18 jaar en werd geïnstalleerd als erfstadhouder in de Staten-Generaal te Den Haag.
Fantàstisch overigens hoe bij nummertje 27 een niet aanwezige koets toch min of meer volwaardig deel uit maakt van deze tekening. Ja, je zal maar verdwaald raken in 1766 !
Voor gewone mensen, heel ver weg van 's Gravenhage, die in eerste instantie vanuit Dreumel naar Nijmegen moesten en die reis omgekeerd graag wensten te herhalen, maakten geen gebruik van koetsen, maar van ... paarden en wagens:
Of je dan echter in één etmaal naar Nijmegen kon reizen … al je moeizaam verkregen documenten op dezelfde dag kon overhandigen … en een rechtbankzitting bij kon wonen, waar diezelfde dag preferabel dan nog een vonnis tot stand moest worden gebracht … en weer op diezelfde dag terug kunt zijn in Dreumel … is wederom zeer de oprechte vraag. Waarschijnlijker is dat ze hebben overnacht of overnachten in een herberg.
Alweer in het Maas en Waalse familieboek wordt gemeld dat de processtukken blijkbaar verbrand zijn. Wellicht wordt dan geduid op –afwezige- originele documentatie, want scans zijn nog te vinden en werden dan ook gevonden.
Dit waren, zoals vermeldt op die rechtbank documenten, de betrokkenen:
1e Anna Maria Timmermans, dienstmeid te Dreumel
2e Arnolda Timmermans, dienstmeid te Dreumel,
3e Josina van Oijen, weduwe van Willem Timmermans, zonder beroep, te Dreumel woonachtig, in hoedanigheid van moeder en voogdes over hare vier minderjarige kinderen, met namen Johannes, Jan, Catharina en Geertruijda Timmermans.
De veroorzaker van al deze ultieme perikelen, Willem zelf, was overigens al overleden. Dat lot overkwam hem op 17 juli 1838. Hij was toen 61 jaar oud. Zijn overlijdensakte wordt later in dit verhaal nog getoond.
Zijn en Josina van Oijen’s nog levende kinderen, aldus de Nijmeegse documenten, waren:
Elisabeth Hoks, toch ook dochter van het al zo vaak genoemde echtpaar, geboren 28 maart 1837, komt niet voor op dit document. Hetgeen geheel verklaarbaar is, aangezien zij ruim een jaar na haar geboorte op 28 maart 1837 te Dreumel aldaar ook overleed, op 19 juni 1838.
Catharina en Geertruijda worden overigens ook uitdrukkelijk met de achternaam Hoks geboren en zouden dus ook vooralsnog met die officieel geregistreerde achternamen vernoemd hebben moeten worden in het uitvoerige rechtbankdocument. In dit geval loopt het document vooruit op het rechtbankelijke vonnis.
Maar hoe ze het ook gefixed hebben, het uiteindelijk oordeel en vonnis van de Nijmeegse rechtbank was dat er fikse dwalingen hadden plaats gevonden ten tijde van het opstellen van de Dreumelse geboorteakten van diverse kinderen. En dat de foutieve achternamen met onmiddellijke ingang veranderd dienden te worden in, ja hoor, Timmermans.
In hetzelfde vonnis wordt in één moeite door en tegelijkertijd bepaald dat ook op de overlijdensakte van Willem Timmermans zelfs een foutieve achternaam, te weten …
… Hakts wordt gebruikt. De rechtbank beveelt de rectificatie van ook deze dwaling en zulks wordt dan ook uiteindelijk in de rechter marge van de originele akte bij geschreven door de Dreumelse secretaris van de Burgerlijken Stand. Soortgelijks gebeurde op de originele geboorteakten van Catharina en Geertuijda ex-Hoks nu-Timmermans.
Catharina en Geertruijda, ten tijde van de zitting van de rechtbank respectievelijk (1849 minus 1831,1834) = 18 en 15 jaar jong, zullen geruime tijd hebben moeten wennen aan deze nieuwe achternaam. Voor de andere kinderen uit het huwelijk Timmermans – van Oijen was dat geen probleem uiteraard, omdat ze al met die achternaam werden geboren en geregistreerd.
Na alles hetgeen hieraan tot nu toe vooraf ging, tot u genomen te hebben, rijst wellicht de prangende vraag waarom de Old Cow uit 2011 (Klik hier voor het andere verhaal over Hoks - Timmermans) toch weer reden gaf om uit de sloot opgevist te worden. Daar is een goeie verklaring voor, te weten deze:
De overlijdensakte van Anna Maria Timmermans. Dochter van Willem Timmermans en Josina van Oijen. Zij overleed op 77-jarige leeftijd, te Dreumel, op 3 december 1900.
Zij trouwde en was getrouwd met Andries Kooijmans en mocht u, geheel begrijpelijk en tot nu toe niet beter wetend, veronderstellen dat de tot standkoming van dit huwelijk een appeltje-eitje kwestie is geweest, dan vergist u zich toch schromelijk.
Het relaas hieraan voorafgaand maakt er onderandere melding van dat de familie Timmermans/Hoks en van Oijen naar de Nijmeegse rechtbank togen, op 30 juli 1849.
Laat Andries Kooijmans daar nou al een maand eerder ook al zijn geweest!! Zeg, rond 30 juni 1849 al.
De Dreumelse burgerlijken stand secretaris is er maar druk mee en hij noteert uitvoerig het complete verslag van de rechtszitting.
Onderstaand een paar hoofdpunten, te beginnen met:
Het jaar achttien honderd negen en veertig, den zeventiende der maand July, is aan ons Ambtenaar van den Burgelijken Stand der Gemeente Dreumel, door Andries Kooijmans, van beroep arbeider, wonende te Dreumel, vertoond een grosse van een vonnis van de arrondissements Regtbank te Nijmegen in dato dertigste Junij achttien honderd negen en veertig, de beveeling inhoudende verbetering der geboorteacte van genoemde Andries Kooijmans ---
En hebben wij herzien in zijn geheel in het tegenwoordige Register ingeschreven, zodanig als hier volgt.
In naam des Konings!
Wat was namelijk het nijpende geval? Andries Kooijmans en Anna Maria Timmermans wilden trouwen en dan dient het toekomstige echtpaar voorafgaand een aantal essentiële documenten te verzamelen, en uiteindelijk voor te leggen aan een registrerende Burgerlijken Stand-ambtenaar. De zogenaamde huwelijksbijlagen. Deze documenten waren wettelijk vereist onder meer, en zeker niet minder, om de identiteit van toekomstig bruid en bruidegom onomstotelijk aan te kunnen tonen.
« En om aan te geven of de mannelijke hoofdpersoon zijn militie-dienstplicht al had verricht, of er juist van ontslagen was. Maar er moest ook gedocumenteerd bewijs overhandigd worden over het eventueel overleden zijn van een ouder of ouders, die uit hoofde van die omstandigheid derhalve hun in- en toestemming met dat voorgenomen huwelijk niet meer ooit kenbaar konden maken.
Gedurende het proces om die documenten te vergaren, was Andries er 27 jaar na zijn geboorte achter gekomen, dat de naam van zijn moeder op zijn geboorteakte (hij werd te Dreumel geboren op 6 juli 1822) compleet verkeerd was opgeschreven. En dan word je aanvraag om te mogen trouwen net zo lang geweigerd tot die ‘dwaling’ teniet zal zijn gedaan. En aangezien zulks alleen wettelijk door een rechtbank op (on-)juistheid kon worden beoordeeld en alleen deze instantie gerechtigd was om verbetering te bevelen –of af te wijzen-, bleef Andries geen enkele andere keus dan om zich ook richting Nijmegen te begeven. Met succes, gelukkig, want de rechtbank vonniste en beval:
Dat het dezelve behagen moge te gelasten dat in het geboorte Register der Gemeente Dreumel over den jare 1822, subdato 6 julij, de naam zijner moeder aldaar abusief voorkomende als Johanna Peters, zal worden veranderd en gerectificeerd in die van Johanna Magdalena Heijnen.
En zo werd deze dwaling ook weer door de rechters recht getrokken en de uitspraak van de rechtbank genoteerd in de marge van de oorspronkelijke geboorteakte van Andries Kooijmans:
Niets stond hun huwelijk nu nog in de weg en zij trouwden op 2 augustus 1849:
En ook zij lieten er geen sprietje gras over groeien en kregen allemaal Dreumelse kinderen, te weten:
Mocht het u al opgevallen zijn dat de naam Cornelis van Koolwijk als aangever op de overlijdensakte van Anna Maria Timmermans prijkt en de relatie met de overledene ‘behuwd zoon’ wordt gedefinieerd, dan rijst de vraag al snel welke van de Andries Kooijmans-Anna Maria Timmermans’ kinderen trouwde met een van Koolwijk.
Laat dat nou het zevende kind zijn, zoals hierboven aan gegeven, Hendrika Karola Kooijmans.
Mede met behulp van het genealogisch overzicht, door de heren Piet en Evert van Coolwijk opgesteld en te bewonderen op Tremele.nl., kon al heel snel alle data verzameld worden over dit huwelijk en opvolgend daaruit voort gekomen kinderen, hun huwelijken vervolgens en daar weer uit ontstane nageslachten. Zie hiervoor onderstaand de stamboomtakken, waarbij opgemerkt dat lang niet alle takken en takjes werden aan gegeven in dit overzicht. Maar de meest relevante wel degelijk.
Wat een mens –en heel veel mensen- in die jaren allemaal door en mee moesten moesten maken om gewoon getrouwd te kunnen raken en om uiteindelijk ... de webmaster van www.tremele.nl te mogen ontwaren onderaan dit genealogische overzicht.
De heer Jozefus Cornelis Gerardus Theodorus (Jos) van Koolwijk is oprichter en webmaster van de Stichting Tremele.
Op de site van Tremele kunt u alles over deze stichting lezen. U vindt daar ook ‘alles’ wat met Dreumel te maken heeft.
‘Old Cows’ verhalen, die als oorspronkelijke titel ‘Ouwe Koeien’ droegen, werden voor het eerst op de site van Tremele gepubliceerd.
